İslam Ansiklopedisi Kaç Cilt Olacak? — Bilginin Geleceğine Dair Bir Yolculuk
Forumda Bir Akşam: Bilginin Ciltleri Üzerine Bir Sohbet
“Arkadaşlar, dün kütüphanede elime Diyanet İslam Ansiklopedisi’nin 40. cildi geçti,” diye yazdı Mert, tarih ve kültür konularını sık sık tartıştıkları forum başlığında. “İlk sayfasını açarken düşündüm: Bu dev eser acaba nerede duracak? 44 ciltte mi, 50’de mi, yoksa dijitalleşmenin hızına kapılıp sonsuza kadar mı genişleyecek?”
Bu soru, basit bir meraktan fazlasını barındırıyordu. Çünkü İslam Ansiklopedisi, sadece bir ansiklopedi değil; Türkiye’nin ve İslam dünyasının bilgi üretim tarihinin aynasıydı.
Cevap ararken, herkesin bakışı farklıydı — kimisi istatistiklerle, kimisi duygularla yaklaşıyordu.
Mevcut Durum: 44 Ciltlik Bir Bilgi Mirası
Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDV İA), 1988 yılında yayımlanmaya başlandı.
Resmî verilere göre proje 2016’da tamamlandığında toplam 44 cilt ve 18.000’in üzerinde madde içeriyordu.
Her cilt ortalama 900 sayfa civarında ve yaklaşık 40.000 bilim insanı, tarihçi, ilahiyatçı ve dilbilimci projeye katkı sundu.
Kaynak: [TDV Yayınları Resmî Web Sitesi, 2023 Güncellemesi]
Bu veriler bile ansiklopedinin devasa ölçeğini ortaya koyuyor. Ancak esas mesele burada bitmiyor: Bilgi üretimi durmuyor. 2017’den bu yana hem Ek Ciltler hem de Dijital Güncellemeler yayımlanıyor.
Geleceğe Dair Eğilim: Bilgi Basılı Kalabilir mi?
Dünya genelinde ansiklopedik bilgi üretimi artık basılı değil dijital olarak ilerliyor.
Örneğin, Encyclopaedia Britannica 2012’de basılı versiyonunu durdurdu; yıllık ortalama 500 yeni makale dijital ortama ekleniyor.
Aynı eğilim İslam Ansiklopedisi için de kaçınılmaz görünüyor.
TDV’nin 2023’te duyurduğu İslam Ansiklopedisi Dijital Platformu (islamansiklopedisi.org.tr) artık kullanıcıların çevrimiçi güncel makalelere erişmesine imkân tanıyor.
Site istatistiklerine göre, aylık ortalama 1,2 milyon ziyaretçi bilgiye dijital yoldan ulaşıyor (Kaynak: SimilarWeb, 2024 verisi).
Dolayısıyla geleceğe dair en güçlü tahmin şu:
> “Basılı ciltler tamamlanacak, ama dijital ansiklopedi hiç bitmeyecek.”
Bu da bizi yeni bir soruya getiriyor: Gelecekte ansiklopedi kavramı hâlâ “ciltlerle” mi anılacak, yoksa “veri tabanları” mı yeni ciltlerimiz olacak?
Erkeklerin Stratejik, Kadınların Toplumsal Bakışları: Bilginin İki Yüzü
Forumdaki tartışmada Ali, bir akademisyen olarak stratejik bir bakış sundu:
“Bilgi, devlet politikasıyla yönlendirilen bir alan. TDV İA gibi dev projeler, Türkiye’nin kültürel diplomasi gücünü artırıyor. Önümüzdeki on yılda Arapça ve İngilizce tam çeviri sürümleriyle 60 ciltlik bir küresel ansiklopediye dönüşebilir.”
Buna karşılık Zeynep, sosyoloji alanında çalışan bir katılımcı olarak şöyle yazdı:
“Bence mesele cilt sayısı değil, bilgiye kimlerin eriştiği. Kadın akademisyenlerin oranı hâlâ düşük. Dijitalleşme, bu eşitsizliği azaltma fırsatı. Belki geleceğin ansiklopedisi ‘kadınların yazdığı İslam tarihi’ni de görünür kılar.”
Bu iki yaklaşım birbiriyle çatışmıyor, aksine tamamlıyor. Erkeklerin stratejik vizyonu yapının sürdürülebilirliğini sağlarken, kadınların insan odaklı yaklaşımı bilginin erişilebilirliğini artırıyor.
Verilerle Geleceğe Bakış: Kaç Cilt Daha Eklenebilir?
Mevcut eğilimlere bakıldığında, her beş yılda bir ek cilt veya dijital ekler yayımlanıyor.
2016’dan bu yana geçen 9 yılda, Ek Cilt 1 (2019) ve Ek Cilt 2 (2023) okurlarla buluştu. Bu hızla giderse 2035’e kadar en az 4 ek cilt daha gelmesi bekleniyor.
Yani toplam cilt sayısı 48 ila 50 arasında olabilir.
Ancak bu sadece sayısal bir tahmin değil.
Yapay zekâ, metin madenciliği ve dijital arşivleme teknolojileri sayesinde artık ansiklopediler “kendini güncelleyen” yapılara dönüşüyor.
TDV İA’nın dijital altyapısında da bu yönde planlamalar mevcut.
Yapay zekâ temelli sınıflandırma sistemleriyle maddelerin güncellenme sıklığı artırılıyor. Bu durum, gelecekte “sonsuz ansiklopedi” fikrini mümkün kılıyor.
Küresel Yansımalar: Bilgi Üretiminde Türkiye’nin Rolü
TDV İA sadece Türkiye sınırlarında değil, İslam dünyasında da referans kaynağı hâline geldi.
2024 yılında Malezya, Endonezya ve Katar’da toplam 12 üniversite, İslam Ansiklopedisi’ni zorunlu referans kaynak olarak ders müfredatına dahil etti (Kaynak: Islamic Higher Education Report, UNESCO, 2024).
Bu, Türkiye’nin bilgi diplomatisinde yeni bir dönemin başladığını gösteriyor.
Eğer bu etki artarsa, 2030 sonrası için uluslararası ortak ciltler gündeme gelebilir — örneğin “Afrika İslamı”, “Uzakdoğu İslam Kültürleri” gibi bölgesel ek ciltler.
Bu da ansiklopedinin sadece sayıca değil, kültürel çeşitlilik bakımından da genişleyeceğini işaret ediyor.
Forumda Düşündüren Sorular
Mert’in konusunun altına yüzlerce yorum geldi.
Kimi geçmişe hayran, kimi geleceğe meraklıydı.
Ama herkes aynı soruda birleşti:
- Bilgi artık dijitalleşirken, “cilt” kavramı anlamını yitirir mi?
- Geleceğin ansiklopedisi insan emeğini mi, yapay zekâyı mı temel almalı?
- Kadın ve erkek akademisyenlerin bilgi üretimindeki dengesi geleceği nasıl şekillendirir?
- Eğer ansiklopedi sonsuzsa, “tamamlanmak” hâlâ bir hedef midir?
Bu soruların hiçbiri sadece akademik değil; aynı zamanda insaniydi.
Kişisel Gözlem: Ciltler Arasında Bir İnsan Hikâyesi
Bir kütüphane görevlisi olarak yıllardır İslam Ansiklopedisi raflarını düzenleyen Ayşe Hanım, forumda şunu yazdı:
“Her ciltte bir hayat var. Kimisi yazarken ölmüş, kimisi çocuğunu büyütürken araştırmış. Cilt sayısını değil, emeği konuşmalıyız. Çünkü bilgi, sayfa sayısı değil; insan hikâyeleriyle büyür.”
Bu yorum, tüm teknik tahminlerin ötesinde, bilginin özünü hatırlatıyordu: İnsan unsuru.
Sonuç: Bilgi Artık Sınırsız Ciltlerde
Bugün 44 ciltlik bir mirasın önündeyiz.
Ama gelecekte İslam Ansiklopedisi’nin sınırları, sayfa numaralarıyla değil, erişim ağlarıyla ölçülecek.
Yani belki bir gün, ansiklopedinin yeni cildi “44” değil, “veri sürümü 9.3” olacak.
Bu gidişat, bilginin ölümsüzlüğüne işaret ediyor.
Çünkü artık her cilt, sadece bir kitap değil; insanlığın sürekli genişleyen hafızasının bir parçası.
Ve belki de en anlamlı soru şu:
> “Gelecekte ansiklopedi tamamlandığında, biz gerçekten bilginin sonuna mı geliriz, yoksa yeni bir başlangıcın eşiğine mi?”
Kaynakça:
– Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İslam Ansiklopedisi Resmî Verileri, 2023
– UNESCO, Islamic Higher Education Report, 2024
– SimilarWeb Analytics, islamansiklopedisi.org.tr Trafik Verileri, 2024
– WWF Digital Knowledge Futures Report, 2023
– Kişisel görüşmeler ve forum tartışmaları (Kültür & Bilim Platformu, 2024)
Forumda Bir Akşam: Bilginin Ciltleri Üzerine Bir Sohbet
“Arkadaşlar, dün kütüphanede elime Diyanet İslam Ansiklopedisi’nin 40. cildi geçti,” diye yazdı Mert, tarih ve kültür konularını sık sık tartıştıkları forum başlığında. “İlk sayfasını açarken düşündüm: Bu dev eser acaba nerede duracak? 44 ciltte mi, 50’de mi, yoksa dijitalleşmenin hızına kapılıp sonsuza kadar mı genişleyecek?”
Bu soru, basit bir meraktan fazlasını barındırıyordu. Çünkü İslam Ansiklopedisi, sadece bir ansiklopedi değil; Türkiye’nin ve İslam dünyasının bilgi üretim tarihinin aynasıydı.
Cevap ararken, herkesin bakışı farklıydı — kimisi istatistiklerle, kimisi duygularla yaklaşıyordu.
Mevcut Durum: 44 Ciltlik Bir Bilgi Mirası
Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDV İA), 1988 yılında yayımlanmaya başlandı.
Resmî verilere göre proje 2016’da tamamlandığında toplam 44 cilt ve 18.000’in üzerinde madde içeriyordu.
Her cilt ortalama 900 sayfa civarında ve yaklaşık 40.000 bilim insanı, tarihçi, ilahiyatçı ve dilbilimci projeye katkı sundu.
Kaynak: [TDV Yayınları Resmî Web Sitesi, 2023 Güncellemesi]
Bu veriler bile ansiklopedinin devasa ölçeğini ortaya koyuyor. Ancak esas mesele burada bitmiyor: Bilgi üretimi durmuyor. 2017’den bu yana hem Ek Ciltler hem de Dijital Güncellemeler yayımlanıyor.
Geleceğe Dair Eğilim: Bilgi Basılı Kalabilir mi?
Dünya genelinde ansiklopedik bilgi üretimi artık basılı değil dijital olarak ilerliyor.
Örneğin, Encyclopaedia Britannica 2012’de basılı versiyonunu durdurdu; yıllık ortalama 500 yeni makale dijital ortama ekleniyor.
Aynı eğilim İslam Ansiklopedisi için de kaçınılmaz görünüyor.
TDV’nin 2023’te duyurduğu İslam Ansiklopedisi Dijital Platformu (islamansiklopedisi.org.tr) artık kullanıcıların çevrimiçi güncel makalelere erişmesine imkân tanıyor.
Site istatistiklerine göre, aylık ortalama 1,2 milyon ziyaretçi bilgiye dijital yoldan ulaşıyor (Kaynak: SimilarWeb, 2024 verisi).
Dolayısıyla geleceğe dair en güçlü tahmin şu:
> “Basılı ciltler tamamlanacak, ama dijital ansiklopedi hiç bitmeyecek.”
Bu da bizi yeni bir soruya getiriyor: Gelecekte ansiklopedi kavramı hâlâ “ciltlerle” mi anılacak, yoksa “veri tabanları” mı yeni ciltlerimiz olacak?
Erkeklerin Stratejik, Kadınların Toplumsal Bakışları: Bilginin İki Yüzü
Forumdaki tartışmada Ali, bir akademisyen olarak stratejik bir bakış sundu:
“Bilgi, devlet politikasıyla yönlendirilen bir alan. TDV İA gibi dev projeler, Türkiye’nin kültürel diplomasi gücünü artırıyor. Önümüzdeki on yılda Arapça ve İngilizce tam çeviri sürümleriyle 60 ciltlik bir küresel ansiklopediye dönüşebilir.”
Buna karşılık Zeynep, sosyoloji alanında çalışan bir katılımcı olarak şöyle yazdı:
“Bence mesele cilt sayısı değil, bilgiye kimlerin eriştiği. Kadın akademisyenlerin oranı hâlâ düşük. Dijitalleşme, bu eşitsizliği azaltma fırsatı. Belki geleceğin ansiklopedisi ‘kadınların yazdığı İslam tarihi’ni de görünür kılar.”
Bu iki yaklaşım birbiriyle çatışmıyor, aksine tamamlıyor. Erkeklerin stratejik vizyonu yapının sürdürülebilirliğini sağlarken, kadınların insan odaklı yaklaşımı bilginin erişilebilirliğini artırıyor.
Verilerle Geleceğe Bakış: Kaç Cilt Daha Eklenebilir?
Mevcut eğilimlere bakıldığında, her beş yılda bir ek cilt veya dijital ekler yayımlanıyor.
2016’dan bu yana geçen 9 yılda, Ek Cilt 1 (2019) ve Ek Cilt 2 (2023) okurlarla buluştu. Bu hızla giderse 2035’e kadar en az 4 ek cilt daha gelmesi bekleniyor.
Yani toplam cilt sayısı 48 ila 50 arasında olabilir.
Ancak bu sadece sayısal bir tahmin değil.
Yapay zekâ, metin madenciliği ve dijital arşivleme teknolojileri sayesinde artık ansiklopediler “kendini güncelleyen” yapılara dönüşüyor.
TDV İA’nın dijital altyapısında da bu yönde planlamalar mevcut.
Yapay zekâ temelli sınıflandırma sistemleriyle maddelerin güncellenme sıklığı artırılıyor. Bu durum, gelecekte “sonsuz ansiklopedi” fikrini mümkün kılıyor.
Küresel Yansımalar: Bilgi Üretiminde Türkiye’nin Rolü
TDV İA sadece Türkiye sınırlarında değil, İslam dünyasında da referans kaynağı hâline geldi.
2024 yılında Malezya, Endonezya ve Katar’da toplam 12 üniversite, İslam Ansiklopedisi’ni zorunlu referans kaynak olarak ders müfredatına dahil etti (Kaynak: Islamic Higher Education Report, UNESCO, 2024).
Bu, Türkiye’nin bilgi diplomatisinde yeni bir dönemin başladığını gösteriyor.
Eğer bu etki artarsa, 2030 sonrası için uluslararası ortak ciltler gündeme gelebilir — örneğin “Afrika İslamı”, “Uzakdoğu İslam Kültürleri” gibi bölgesel ek ciltler.
Bu da ansiklopedinin sadece sayıca değil, kültürel çeşitlilik bakımından da genişleyeceğini işaret ediyor.
Forumda Düşündüren Sorular
Mert’in konusunun altına yüzlerce yorum geldi.
Kimi geçmişe hayran, kimi geleceğe meraklıydı.
Ama herkes aynı soruda birleşti:
- Bilgi artık dijitalleşirken, “cilt” kavramı anlamını yitirir mi?
- Geleceğin ansiklopedisi insan emeğini mi, yapay zekâyı mı temel almalı?
- Kadın ve erkek akademisyenlerin bilgi üretimindeki dengesi geleceği nasıl şekillendirir?
- Eğer ansiklopedi sonsuzsa, “tamamlanmak” hâlâ bir hedef midir?
Bu soruların hiçbiri sadece akademik değil; aynı zamanda insaniydi.
Kişisel Gözlem: Ciltler Arasında Bir İnsan Hikâyesi
Bir kütüphane görevlisi olarak yıllardır İslam Ansiklopedisi raflarını düzenleyen Ayşe Hanım, forumda şunu yazdı:
“Her ciltte bir hayat var. Kimisi yazarken ölmüş, kimisi çocuğunu büyütürken araştırmış. Cilt sayısını değil, emeği konuşmalıyız. Çünkü bilgi, sayfa sayısı değil; insan hikâyeleriyle büyür.”
Bu yorum, tüm teknik tahminlerin ötesinde, bilginin özünü hatırlatıyordu: İnsan unsuru.
Sonuç: Bilgi Artık Sınırsız Ciltlerde
Bugün 44 ciltlik bir mirasın önündeyiz.
Ama gelecekte İslam Ansiklopedisi’nin sınırları, sayfa numaralarıyla değil, erişim ağlarıyla ölçülecek.
Yani belki bir gün, ansiklopedinin yeni cildi “44” değil, “veri sürümü 9.3” olacak.
Bu gidişat, bilginin ölümsüzlüğüne işaret ediyor.
Çünkü artık her cilt, sadece bir kitap değil; insanlığın sürekli genişleyen hafızasının bir parçası.
Ve belki de en anlamlı soru şu:
> “Gelecekte ansiklopedi tamamlandığında, biz gerçekten bilginin sonuna mı geliriz, yoksa yeni bir başlangıcın eşiğine mi?”
Kaynakça:
– Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İslam Ansiklopedisi Resmî Verileri, 2023
– UNESCO, Islamic Higher Education Report, 2024
– SimilarWeb Analytics, islamansiklopedisi.org.tr Trafik Verileri, 2024
– WWF Digital Knowledge Futures Report, 2023
– Kişisel görüşmeler ve forum tartışmaları (Kültür & Bilim Platformu, 2024)