[color=]Çocuk Aşıları Nereden Yapılır? Sosyal Yapılar, Eşitsizlikler ve Toplumsal Cinsiyetin Gölgesinde Bir Sağlık Meselesi
Küçük bir sağlık ocağının bekleme salonunda, elinde bebeğiyle sırasını bekleyen bir annenin yüzündeki endişe dikkat çekicidir. Aşı kartını sıkıca tutar, ama kafasındaki soru sadece “aşı nerede yapılır?” değildir; aynı zamanda “bana burada nasıl davranılacak?”, “param yeter mi?”, “ya yanlış anlaşılırsam?” gibi sosyal kaygılarla örülüdür. Çocuk aşıları, sadece tıbbi bir uygulama değil, toplumsal cinsiyet, sınıf ve ırk ekseninde şekillenen karmaşık bir sosyal olgudur.
---
[color=]1. Eşitsizliklerin Gölgesinde Sağlık Hizmetine Erişim
Türkiye’de çocuk aşıları genellikle aile sağlığı merkezlerinde, devlet hastanelerinde ve bazı özel sağlık kuruluşlarında yapılır. Ancak bu “nerede” sorusunun yanıtı, herkes için aynı değildir. Kentsel bölgelerde yaşayan orta sınıf aileler için randevu alıp aşıya gitmek çoğu zaman rutin bir iştir; fakat kırsal alanlarda, özellikle mevsimlik işçilerin, göçmenlerin veya yoksul ailelerin çocukları için bu süreç, fiziksel mesafe ve ekonomik engeller nedeniyle oldukça zorlayıcıdır.
Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) 2023 verilerine göre, düşük gelirli bölgelerde yaşayan çocukların aşıya erişim oranı, şehir merkezlerindekine kıyasla %27 daha düşüktür. Bu fark sadece maddi koşullardan değil, aynı zamanda kurumsal önyargılardan, dil engellerinden ve toplumsal sınıf algılarından kaynaklanmaktadır.
---
[color=]2. Kadınların Omuzlarındaki Görünmeyen Yük
Toplumsal cinsiyet rolleri, çocuk aşıları konusunda belirleyici bir faktördür. Çocuğun sağlığından birincil derecede sorumlu tutulan kişiler genellikle annelerdir. Bu durum, annelerin sağlık kurumlarıyla daha sık temas etmesine yol açar; fakat aynı zamanda onlara yöneltilen toplumsal beklentileri de artırır.
Birçok kadın, hem ekonomik güçsüzlük hem de sosyal baskı nedeniyle aşı süreçlerinde pasif konumda kalmaktadır. Ailede karar verici erkek olduğunda, annenin sağlık kararları üzerinde sınırlı bir etkisi olabilir. Bu, özellikle ataerkil normların güçlü olduğu bölgelerde daha belirgin hale gelir. Kadınlar, “iyi anne” olma baskısı altında, kimi zaman yanlış bilgilere maruz kalarak, kimi zaman da sosyal yargılardan korkarak sağlık hizmetlerinden çekilebilir.
Örneğin, bir saha araştırmasında (Akar ve Yılmaz, 2022) düşük gelirli mahallelerde yaşayan kadınların %40’ı, sağlık personelinden “yargılayıcı tutum” gördüklerini belirtmiştir. Bu deneyim, yalnızca bireysel bir rahatsızlık değil; toplumsal cinsiyet temelli bir yapısal sorun göstergesidir.
---
[color=]3. Irk ve Etnisite: Görünmeyen Sınırlar, Gerçek Engeller
Türkiye’de Suriyeli göçmen ailelerin çocuk aşılarına erişimi, sistemsel eşitsizliklerin keskinleştiği bir alandır. Dil bariyerleri, kimlik belgesi eksiklikleri ve ayrımcılık, bu aileleri sağlık hizmetlerinden uzaklaştırmaktadır. Aşı kampanyaları herkese “ücretsiz” olsa da, uygulamada bazı çocukların kimliksiz oldukları gerekçesiyle geri çevrildikleri örnekler hâlâ mevcuttur.
Irk veya etnik köken üzerinden kurulan ayrımcı pratikler, sadece hizmete erişimi değil, güven duygusunu da zedeler. Göçmen kadınlar çoğu zaman hem cinsiyetlerinden hem kimliklerinden ötürü çifte dışlanma yaşar. Bu nedenle “aşı nerede yapılır?” sorusu onlar için “nerede bana güvenli bir alan sunulur?” anlamını da taşır.
---
[color=]4. Erkeklerin Rolü: Çözümün Parçası Olabilirler mi?
Toplumda çocuk sağlığı genellikle “kadının işi” olarak görülürken, erkekler sağlık süreçlerinden çoğu zaman dışlanmış ya da kendilerini bu alanın dışında hissetmiştir. Ancak bu durumun değişmesi, hem toplumsal cinsiyet eşitliği hem de halk sağlığı açısından önemlidir.
Erkekler, yalnızca maddi destek sağlayan değil, bilgiye erişen, karar süreçlerine katılan bireyler olarak sisteme dahil edilmelidir. Araştırmalar (UNICEF, 2021) göstermektedir ki, babaların aktif katılım sağladığı ailelerde çocukların aşı takibi %15 oranında daha düzenli yürütülmektedir. Bu, erkeklerin çözümün parçası olabileceğini kanıtlayan güçlü bir göstergedir.
Bu noktada toplumsal dönüşüm, yalnızca kadınların dayanıklılığına değil, erkeklerin sorumluluk almasına da bağlıdır. “Aşı nerede yapılır?” sorusuna verilecek yanıt, hem annelerin hem babaların eşit biçimde katıldığı bir toplumda çok daha kolay olacaktır.
---
[color=]5. Sosyal Yapılar ve Kurumsal Sorumluluk: Sorun Bireysel Değil, Sistemsel
Aşı karşıtlığı veya erişim zorlukları çoğu zaman bireysel bilinç eksikliğiyle açıklansa da, aslında kökleri yapısal eşitsizliklerde yatar. Kadınların eğitime erişimindeki dengesizlik, yoksulluk, göçmenlik statüsü ve sağlık sistemlerindeki bürokratik karmaşa, hepsi birer “görünmez duvar” oluşturur.
Toplumun her kesimine eşit şekilde ulaşabilen bir sağlık sistemi için, yalnızca bilgilendirici kampanyalar değil, kültürel olarak hassas politikalar da gereklidir. Örneğin, dil desteği olan mobil aşı ekipleri, kırsal bölgelerde kadınlara özel danışmanlık seansları, erkekleri dahil eden toplumsal farkındalık programları bu konuda etkili adımlar olabilir.
---
[color=]6. Düşündürücü Sorular: Tartışmaya Davet
- Aşı hizmetlerinin ücretsiz olması, gerçekten eşit erişim anlamına geliyor mu?
- Kadınların “iyi anne” olma baskısı, onları sağlık hizmetlerinden nasıl uzaklaştırabilir?
- Erkekler toplumsal cinsiyet rollerini sorgulamadan, gerçekten çözümün parçası olabilir mi?
- Göçmen çocukların sağlık hakkı, yasal statüye bağlı olmalı mı?
Bu sorular, sadece bireysel farkındalık değil, aynı zamanda kolektif bir yüzleşme çağrısıdır.
---
[color=]Sonuç: Aşı Nerede Yapılır Sorusu, Aslında Kimler İçin Cevaplanabilir?
Çocuk aşıları, teknik bir sağlık hizmeti olmanın ötesinde, toplumsal eşitsizliklerin bir aynasıdır. Cinsiyet rolleri, sınıfsal konumlar ve etnik kimlikler, bu aynada kimin daha görünür, kimin ise görünmez olduğunu belirler.
Gerçek bir eşitlik için “aşı nerede yapılır” sorusunun yanıtını herkesin aynı rahatlıkla verebildiği bir toplum gerekir. O zaman belki de sağlık ocağındaki o annenin yüzündeki endişe yerini güvene, kuşku yerini dayanışmaya bırakabilir.
---
Kaynaklar:
- Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Global Vaccine Equity Report, 2023.
- UNICEF, Fathers’ Involvement and Child Health Outcomes, 2021.
- Akar, F. & Yılmaz, N. (2022). Toplumsal Cinsiyet ve Sağlık Erişimi: Türkiye’de Kadın Deneyimleri Üzerine Bir Saha Araştırması.
- Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Çocukluk Dönemi Aşı Takvimi, 2024.
Küçük bir sağlık ocağının bekleme salonunda, elinde bebeğiyle sırasını bekleyen bir annenin yüzündeki endişe dikkat çekicidir. Aşı kartını sıkıca tutar, ama kafasındaki soru sadece “aşı nerede yapılır?” değildir; aynı zamanda “bana burada nasıl davranılacak?”, “param yeter mi?”, “ya yanlış anlaşılırsam?” gibi sosyal kaygılarla örülüdür. Çocuk aşıları, sadece tıbbi bir uygulama değil, toplumsal cinsiyet, sınıf ve ırk ekseninde şekillenen karmaşık bir sosyal olgudur.
---
[color=]1. Eşitsizliklerin Gölgesinde Sağlık Hizmetine Erişim
Türkiye’de çocuk aşıları genellikle aile sağlığı merkezlerinde, devlet hastanelerinde ve bazı özel sağlık kuruluşlarında yapılır. Ancak bu “nerede” sorusunun yanıtı, herkes için aynı değildir. Kentsel bölgelerde yaşayan orta sınıf aileler için randevu alıp aşıya gitmek çoğu zaman rutin bir iştir; fakat kırsal alanlarda, özellikle mevsimlik işçilerin, göçmenlerin veya yoksul ailelerin çocukları için bu süreç, fiziksel mesafe ve ekonomik engeller nedeniyle oldukça zorlayıcıdır.
Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) 2023 verilerine göre, düşük gelirli bölgelerde yaşayan çocukların aşıya erişim oranı, şehir merkezlerindekine kıyasla %27 daha düşüktür. Bu fark sadece maddi koşullardan değil, aynı zamanda kurumsal önyargılardan, dil engellerinden ve toplumsal sınıf algılarından kaynaklanmaktadır.
---
[color=]2. Kadınların Omuzlarındaki Görünmeyen Yük
Toplumsal cinsiyet rolleri, çocuk aşıları konusunda belirleyici bir faktördür. Çocuğun sağlığından birincil derecede sorumlu tutulan kişiler genellikle annelerdir. Bu durum, annelerin sağlık kurumlarıyla daha sık temas etmesine yol açar; fakat aynı zamanda onlara yöneltilen toplumsal beklentileri de artırır.
Birçok kadın, hem ekonomik güçsüzlük hem de sosyal baskı nedeniyle aşı süreçlerinde pasif konumda kalmaktadır. Ailede karar verici erkek olduğunda, annenin sağlık kararları üzerinde sınırlı bir etkisi olabilir. Bu, özellikle ataerkil normların güçlü olduğu bölgelerde daha belirgin hale gelir. Kadınlar, “iyi anne” olma baskısı altında, kimi zaman yanlış bilgilere maruz kalarak, kimi zaman da sosyal yargılardan korkarak sağlık hizmetlerinden çekilebilir.
Örneğin, bir saha araştırmasında (Akar ve Yılmaz, 2022) düşük gelirli mahallelerde yaşayan kadınların %40’ı, sağlık personelinden “yargılayıcı tutum” gördüklerini belirtmiştir. Bu deneyim, yalnızca bireysel bir rahatsızlık değil; toplumsal cinsiyet temelli bir yapısal sorun göstergesidir.
---
[color=]3. Irk ve Etnisite: Görünmeyen Sınırlar, Gerçek Engeller
Türkiye’de Suriyeli göçmen ailelerin çocuk aşılarına erişimi, sistemsel eşitsizliklerin keskinleştiği bir alandır. Dil bariyerleri, kimlik belgesi eksiklikleri ve ayrımcılık, bu aileleri sağlık hizmetlerinden uzaklaştırmaktadır. Aşı kampanyaları herkese “ücretsiz” olsa da, uygulamada bazı çocukların kimliksiz oldukları gerekçesiyle geri çevrildikleri örnekler hâlâ mevcuttur.
Irk veya etnik köken üzerinden kurulan ayrımcı pratikler, sadece hizmete erişimi değil, güven duygusunu da zedeler. Göçmen kadınlar çoğu zaman hem cinsiyetlerinden hem kimliklerinden ötürü çifte dışlanma yaşar. Bu nedenle “aşı nerede yapılır?” sorusu onlar için “nerede bana güvenli bir alan sunulur?” anlamını da taşır.
---
[color=]4. Erkeklerin Rolü: Çözümün Parçası Olabilirler mi?
Toplumda çocuk sağlığı genellikle “kadının işi” olarak görülürken, erkekler sağlık süreçlerinden çoğu zaman dışlanmış ya da kendilerini bu alanın dışında hissetmiştir. Ancak bu durumun değişmesi, hem toplumsal cinsiyet eşitliği hem de halk sağlığı açısından önemlidir.
Erkekler, yalnızca maddi destek sağlayan değil, bilgiye erişen, karar süreçlerine katılan bireyler olarak sisteme dahil edilmelidir. Araştırmalar (UNICEF, 2021) göstermektedir ki, babaların aktif katılım sağladığı ailelerde çocukların aşı takibi %15 oranında daha düzenli yürütülmektedir. Bu, erkeklerin çözümün parçası olabileceğini kanıtlayan güçlü bir göstergedir.
Bu noktada toplumsal dönüşüm, yalnızca kadınların dayanıklılığına değil, erkeklerin sorumluluk almasına da bağlıdır. “Aşı nerede yapılır?” sorusuna verilecek yanıt, hem annelerin hem babaların eşit biçimde katıldığı bir toplumda çok daha kolay olacaktır.
---
[color=]5. Sosyal Yapılar ve Kurumsal Sorumluluk: Sorun Bireysel Değil, Sistemsel
Aşı karşıtlığı veya erişim zorlukları çoğu zaman bireysel bilinç eksikliğiyle açıklansa da, aslında kökleri yapısal eşitsizliklerde yatar. Kadınların eğitime erişimindeki dengesizlik, yoksulluk, göçmenlik statüsü ve sağlık sistemlerindeki bürokratik karmaşa, hepsi birer “görünmez duvar” oluşturur.
Toplumun her kesimine eşit şekilde ulaşabilen bir sağlık sistemi için, yalnızca bilgilendirici kampanyalar değil, kültürel olarak hassas politikalar da gereklidir. Örneğin, dil desteği olan mobil aşı ekipleri, kırsal bölgelerde kadınlara özel danışmanlık seansları, erkekleri dahil eden toplumsal farkındalık programları bu konuda etkili adımlar olabilir.
---
[color=]6. Düşündürücü Sorular: Tartışmaya Davet
- Aşı hizmetlerinin ücretsiz olması, gerçekten eşit erişim anlamına geliyor mu?
- Kadınların “iyi anne” olma baskısı, onları sağlık hizmetlerinden nasıl uzaklaştırabilir?
- Erkekler toplumsal cinsiyet rollerini sorgulamadan, gerçekten çözümün parçası olabilir mi?
- Göçmen çocukların sağlık hakkı, yasal statüye bağlı olmalı mı?
Bu sorular, sadece bireysel farkındalık değil, aynı zamanda kolektif bir yüzleşme çağrısıdır.
---
[color=]Sonuç: Aşı Nerede Yapılır Sorusu, Aslında Kimler İçin Cevaplanabilir?
Çocuk aşıları, teknik bir sağlık hizmeti olmanın ötesinde, toplumsal eşitsizliklerin bir aynasıdır. Cinsiyet rolleri, sınıfsal konumlar ve etnik kimlikler, bu aynada kimin daha görünür, kimin ise görünmez olduğunu belirler.
Gerçek bir eşitlik için “aşı nerede yapılır” sorusunun yanıtını herkesin aynı rahatlıkla verebildiği bir toplum gerekir. O zaman belki de sağlık ocağındaki o annenin yüzündeki endişe yerini güvene, kuşku yerini dayanışmaya bırakabilir.
---
Kaynaklar:
- Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Global Vaccine Equity Report, 2023.
- UNICEF, Fathers’ Involvement and Child Health Outcomes, 2021.
- Akar, F. & Yılmaz, N. (2022). Toplumsal Cinsiyet ve Sağlık Erişimi: Türkiye’de Kadın Deneyimleri Üzerine Bir Saha Araştırması.
- Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Çocukluk Dönemi Aşı Takvimi, 2024.